Ana səhifəBioadaptasiya laboratoriyası sa sa

Struktur bölmənin adı:

Bioadaptasiya laboratoriyası

Tel.:

(+994 12) 5381164

Faks:

(+994 12) 5102433

Elektron poçtu:

i.huseynova@imbb.science.az

bioadaptationlab@imbb.science.az

Struktur bölmənin rəhbəri:

Akademik İradə Məmməd qızı Hüseynova

Əməkdaşları:

b.ü.f.d.,dos. aparıcı elmi işçi Samirə Məhəmmədrəhim qızı Rüstəmova

b.e.d., dos. baş elmi işçi Tofiq İdris oğlu Allahverdiyev

b.ü.f.d.,dos. aparıcı elmi işçi Nərgiz Fəxrəddin qızı Sultanova

b.ü.f.d. aparıcı elmi işçi Gülnarə Şamməd qızı Balakişiyeva

b.ü.f.d.,böyük elmi işçi Səmra Tahir qızı Mirzəyeva

elmi işçi Turanə Yaşar qızı İsgəndərova

elmi işçi Səidə Tofiq qızı Zülfüqarova

elmi işçi Nərgiz Kamal qızı Bayramova

kiçik elmi işçi Şəhriyar Fateh oğlu Sadıqov

kiçik elmi işçi Əsmər Elçin qızı Hüseynova

kiçik elmi işçi Gülnar Rizvan qızı Abdullayeva 

kiçik elmi işçi Aysel Müşfiq qızı Mədədli

kiçik elmi işçi Naimə Namaz qızı Niyazova

böyük laborant Xəyalə Səyavuş qızı Əliyeva

 

Əsas fəaliyyət istiqamətləri:

Bitkilərin abiotik və biotik streslərə davamlığının molekulyar-genetik mexanizm-lərinin tədqiqi, stresə tolerantlığın genetik cəhətdən təkmilləşdirilməsi imkanlarının araşdırılması.

Əsas elmi nəticələri:

Ali bitkilərin fotosintetik membranlarının piqment-zülal komplekslərinin sintezi, yığılması və formalaşması proseslərinin molekulyar-genetik mexanizmləri kompleks şəkildə tədqiq olunmuş, bitkilərin ekstremal şəraitə uyğunlaşmasında fotosintetik dəyişikliklərin mümkün rolu müəyyənləşdirilmiş və bitkilərin abiotik (quraqlıq) və biotik (virus, fitoplazma, pas) streslərə qarşı davamlılığının müdafiə-adaptasiya proseslərinin əsasları aydınlaşdırılmışdır.

 

Tarlada və fitotronda su qıtlığı şəraitində becərilən buğda genotiplərində ontogenezin bütün fazalarında sərbəst radikalların yaranma səviyyələri, antioksidant müdafiə sistemləri, xloroplastların nativ və funksional vəziyyəti, tilakoid membranı zülallarının sintezinin tədqiq edilmiş, Azərbaycanda Genbankda toplanan bərk (Tiriticum durum Desf.) və yumşaq (Triticum aestivum L.) buğda genotiplərinin RAPD, SSR və funksional markerlərdən istifadə etməklə quraqlığa davamlılığının skrininqi aparılmış və seleksiya üçün davamlı genotiplər qiymətləndirilmişdir;

Buğda genotiplərinin STS, SCAR və SSR molekulyar markerlərlə analizi nəticəsində qonur və sarı pası xəstəliklərinə, KASP genotipləmə texnologiyası ilə gövdə pasına qarşı effektiv davamlı genlər aşkar edilmişdir;

Azərbaycanın müxtəlif regionlarında buğda bitkisində gövdə pası törədicisinin ras tərkibinin molekulyar xarakteristikası aparılmışdır. Təknukleotid polimorfizminə əsaslanan SNP (Single nucleotide polymorphism) genotipləşdirmə metodu ilə Ug99 ras qrupu aşkar edilməmişdir.  17 multilokus genotip əsasında 54 nümunədə genetik müxtəliflik müşahidə edilmişdir. 12 nümunənin TKTTF ras qrupuna, 42 nümunənin hələlik identifikasiya edilməmiş yeni ras qrupuna aid olduğu müəyyənləşdirilmişdir;

İlk dəfə olaraq Azərbaycanda mədəni və yabanı tərəvəz bitkilərində seroloji və molekulyar metodlarla RNT-  və DNT-genomlu viruslar və bu virusların qarışığı aşkar edilmiş, onların molekulyar identifikasiyası aparılmış və patogenlə yoluxmuş bitkilərin biokimyəvi, fizioloji və biofiziki xüsusiyyətləri öyrənilmişdir;

Yabanı və mədəni paxlalı bitkilərdə nanovirus xəstəliklərinin bir neçə Avropa ölkəsində birgə tədqiqi zamanı Gəncədən toplanmış noxud bitkisində elm üçün yeni nanovirus - Black medic leaf roll virus (BMLRV) identifikasiya edilmiş və onun tam genomu sekvens olunmuşdur. Azərbaycan və İspaniyadan götürülmüş lobya nümunələrində Faba bean necrotic yellow virusun (FBNYV) beş izolyatı və Azərbaycandan olan noxud, yaşıl noxud, mərcimək və lobya nümunələrində faba bean necrotic stunt virusun (FBNSV) dörd izolyatının tam sekvens olunması nəticəsində FBNSV nanovirusunun Avropada ilk dəfə identifikasiya olunması sübut edilmişdir;

 

İlk dəfə olaraq Azərbaycanda "Xromosom üzərində addımlarla" metodu vasitəsilə malat/sitrat simporter zülalını kodlaşdıran citS geninin nukleotid ardıcıllığı müəyyənləşdirilmiş və Stolbur qrupunun (XII) təyini üçün yeni Nested PZR test metodu hazırlanmışdır.  İlk dəfə olaraq dünyada fitoplazmalar üçün növlərarası rekombinasiya Azərbaycanda armud ağacında aşkarlanmış ‘Ca. P. pyri’ və ‘Ca. P. prunorum’  fitoplazma növləri arasında   müəyyən edilmişdir.

 Azərbaycanda ilk dəfə olaraq ’Candidatus Phytoplasma solani’ növünün üzüm bitkisində təhlükəli Bois Noir xəstəliyi törədən izolyatları aşkar olunmuş və onların genetik müxtəlifliyinin multilokus sekvens analizi nəticəsində Stamp geninə görə elm üçün 4, secY geninə görə 3 yeni genotip aşkar edilmişdir.  Azərbaycanda “mtCOI mitoxondri” markeri vasitəsilə barkodlaşdırma əsasında  “Candidatus Phytoplazma solani” fitopatogeninin   “Hyalestes obsoletus” və “Reptalus noahi”  həşərat vektorları ilə yayılması identifikasiya olunmuş-dur.  Bu “Reptalus noahi” həşərat növünün “Candidatus Phytoplazma solani” fitoplazmasını yayması haqqında dünyada ilk məlumatdır.

Bibər bitkisinin AZ2012-PV2 nümunəsinin qeyri-ribosomal stamp geninin sekvens analizi əsasında tək nukleotid polimorfizmi (SNP-single nucleotide polymorphism) ilə bir-birindən fərqlənən iki stolbur fitoplazma izolyatından ibarət qarışıq infeksiya aşkar edilmişdir;

 

İlk dəfə olaraq tomat bitkisində Tomato yellow leaf curl virus (TYLCV) identifikasiya edilmiş və virus izolyatı KY412552 qeydiyyat nömrəsi altında GenBank-a yerləşdirilmişdir;

Virus genomunun RdRp və Nib-zülallarının C-sonluğuna və kapsid örtük CP-zülalın N-sonluğuna spesifik praymer cütləri ilə sintez olunmuş amplifikasiya məhsullarının sekvens analizləri nəticəsində ilk dəfə olaraq yemiş (Cucumis melo L.) bitkisində Potivirus ailəsinə aid Watermelon mosaic virus (WMV) identifikasiya edilmişdir (Genbank-da qeydiyyat nömrələri MG964114-MG964228). Eyni zamanda, WMV izolyatlarında G2/G1 qruplar arası rekombinasiyanın olması müəyyən edilmişdir;

Bərk buğda genotipi Bərəkətli-95 genomundan  DREB transkripsiya faktoru geni ayrılaraq molekulyar xarakterizə edilmışdir. Sekvens məhsullarında DREB geni üçün spesifik 3 konservativ sahə: EREBP/AP2 DNT-birləşdirən domen, nüvədə lokalizasiyasını müəyyənləşdirən N-sonluqlu siqnal və EREBP/AP                                                                                                                                                                2 domeninə söykənən Ser/Thr ilə zəngin konservativ sahə müəyyən edilmişdir;

Azərbaycan və Almaniya mənşəli buğda genotiplərində quraqlığın təsirilə induksiya olunan DREB1 transkripsiya faktoru geninin ekspressiyasının müqayisəli analizi aparılmışdır.